Archiwum
Wrogowie Polski Ludowej. Konspiracja antykomunistyczna na Pomorzu Zachodnim 1945-1956
Data rozpoczęcia: 16.01.2014
Data zakończenia: 4.05.2014
W porównaniu do pozostałych części kraju, powojenne podziemie zbrojne na Pomorzu Zachodnim było nikłe. Operujące tutaj oddziały miały zupełnie inny wymiar – były nieliczne i rozproszone. Ze zrozumiałych względów podczas wojny nie istniały na tym terenie struktury Polskiego Państwa Podziemnego, a próby stworzenia wiosną 1945 r. Okręgu Szczecińskiego Delegatury Sił Zbrojnych, a następnie Okręgu WiN nie przyniosły rezultatów.
Od połowy 1945 r. – wraz z postępem osadnictwa – przybywały tu niewielkie rozbite grupy żołnierzy z oddziałów operujących na Kresach, w Polsce centralnej, południowej i wschodniej. Część z nich szukała schronienia, lub pragnęła zdobyć środki niezbędne do dalszego funkcjonowania: broń, fundusze i żywność. Działaniom tym sprzyjała atmosfera tymczasowości i braku bezpieczeństwa, która panowała w tym obszarze.
W listopadzie 1945 r. przy będącym jeszcze w stadium organizacji Wojewódzkim Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego na Okręg Pomorze Zachodnie powstał tzw. Wydział do Walki z Bandytyzmem (WB), którego rola było m.in. zwalczanie działalności podziemia antykomunistycznego. Pierwsze informacje na temat obecności większych grup zbrojnych: członków 5 Brygady Wileńskiej AK, Bojowego Oddziału Armii i Oddziału Czesława Hołuba pojawiły się w raportach bezpieki dopiero na przełomie stycznia i lutego 1946 r.
Rok później, wraz z postępującą stabilizacją sytuacji politycznej i demograficznej, działalność grup zbrojnych powoli zanikała, a opór społeczny zaczął przybierać lokalne formy organizacyjne: do 1956 r. powstało kilkadziesiąt organizacji (głównie młodzieżowych), wiele osób było represjonowanych z powodu konspiracyjnej przeszłości, przekonań politycznych czy religijnych.
W pierwszych latach po wojnie działalność zbrojnego podziemia na Pomorzu Zachodnim została wymierzona przeciwko osobom tworzącym, bądź sympatyzującym z nowym ustrojem: członkom PPR, funkcjonariuszom UB i ich konfidentom.
Żołnierze przeprowadzali także akcje zaboru funduszy lub ruchomości różnych instytucji. Magazynowano i ukrywano broń. Co ciekawe „akcje rekwizycyjne” naśladowały także rabunkowe grupy zbrojne – nierzadko podszywające się pod struktury AK-WiN lub NSZ. Tego typu działania nie miały jednak nic wspólnego z działalnością niepodległościową, a sprzyjały im w pierwszych miesiącach po wojnie nieustabilizowana sytuacja prawnopolityczna, chaos, przesiedlenia i migracje, a także nieuregulowany stosunek do mienia poniemieckiego.
W późniejszych latach działalność konspiracyjna polegała przede wszystkim na sporządzaniu i kolportażu nielegalnych wydawnictw i ulotek. Młodzież rozklejała plakaty, kreśliła napisy na murach i bojkotowała komunistyczne święta.
Opór społeczny przejawiał się nie tylko w działalności zorganizowanych grup konspiracyjnych, ale także w poczynaniach członków i zwolenników opozycyjnego wobec komunistów Polskiego Stronnictwa Ludowego, czy osób sprzeciwiających się kolektywizacji wsi.
Dr Magdalena Semczyszyn, katalog wystawy przygotowanego przez IPN Oddział w Szczecinie
Wystawa planszowa przygotowana przez IPN Oddział w Szczecinie poświęcona jest tematyce antykomunistycznej konspiracji na Pomorzu Zachodnim w latach 1945-1956. Wszystkie materiały wykorzystane do jej stworzenia pochodzą ze zbiorów Archiwum Oddziału IPN w Szczecinie, Bydgoszczy, Lublinie i Olsztynie, a także z Archiwum Państwowego w Szczecinie, Książnicy Pomorskiej w Szczecinie, z archiwum prywatnego Stefanii Giedrys-Klemby i z archiwum prywatnego Gwidona Kożucha.
Wystawę można oglądać do 4 maja. Jej kuratorem jest Marcin Burdziej.