Ideą święta jest uhonorowanie pierwszych mieszkańców Stargardu. To oni byli rzeczywistymi twórcami Starogrodu (od 7 maja 1946 r. Stargardu). Pierwszymi Polakami w mieście byli jeszcze niedawni jeńcy wojenni i robotnicy przymusowi. W kolejnych tygodniach dołączali do nich osadnicy wywodzący się z różnych obszarów.

Stargard nazywany był w okresie powojennym miastem kolejarzy. W świadomości społecznej do końca lat 90. XX w. funkcjonowało przekonanie o wyjątkowej roli, jaką odegrała ta grupa zawodowa w historii miasta. Etos stargardzkich kolejarzy wynikał nie tylko ze znaczenia Stargardu jako dużego węzła kolejowego z zapleczem w postaci ZNTK i z liczebności tej grupy, ale i roli jaką odegrali kolejarze w życiu gospodarczym, kulturalnym i społecznym miasta.

Jedną z pierwszych ekip operacyjnych, po pracownikach Państwowego Urzędu Repatriacyjnego, która pojawiła się w Stargardzie w 1945 r., stanowili kolejarze. Wyruszyli oni 11 kwietnia 1945 r. z Poznania z misją obsadzenia linii kolejowej Poznań-Stargard. Przez kilka najbliższych miesięcy do miasta przybywały następne grupy pracowników kolei (m.in. z Warszawy, Krakowa, Radomia, Bydgoszczy, Lublina i Nowego Sącza). Większość osadników napływała do miasta koleją. To kolejarze przekazywali informacje o realiach tutejszego życia i stanie organizacji miasta, to oni także odegrali niebagatelną rolę w nadawaniu pierwszych polskich nazw miejscowościom w pionierskim okresie przejmowania Pomorza.

Od maja 1945 r. kolejarze uczestniczyli aktywnie w tworzeniu życia kulturalnego, artystycznego i sportowego miasta. Wiązać z tym należy działalność Klubu Kolejarza (późniejszy Dom Kultury Kolejarza), gdzie w listopadzie 1945 r. powstaje pierwszy teatr amatorski (aktorami są pracownicy jednostek kolejowych), w 1946 r. orkiestra dęta, następnie chór, zespoły wokalne, ognisko muzyczne. Wspomnieć też należy o szkolnictwie przyzakładowym oraz kolejarskim ruchu sportowym.

Stargardzcy kolejarze, zapewniali ciągłość funkcjonowania kolei oraz uruchamiali zakłady kolejowe. Byli pionierami i osadnikami, a jednocześnie świadkami oraz uczestnikami biorącymi bezpośredni i czynny udział w procesach osadniczych, a także w wielkich migracjach ludności związanych z końcem wojny. Kolejarze na trwale wpisali się w historię miasta, a potwierdzeniem ich etosu było powszechnie znane określenie „Stargard Miastem Kolejarzy”.

Opracowanie: Jolanta Aniszewska, Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Stargardzie