Archiwum Pamięci
Archiwum Pamięci Świadków i Świadectw Historii
Projekt realizowany przez Dział Historii i Badań nad Społecznością Lokalną od marca 2009 r. W zakresie naszych zainteresowań pozostają zdarzenia, które miały miejsce w XX w. i są one bezpośrednio (poprzez miejsce) lub pośrednio (poprzez osoby) związane ze Stargardem lub ziemią stargardzką. W Archiwum znajdują się materiały dotyczące przede wszystkim trzech sekwencji: wojny, czasu powojennego z naciskiem na lata 1945-1960, okresu tworzenia „Solidarności”.
Okres wojny dokumentowany jest przede wszystkim w trzech płaszczyznach: Stalag II D, robotnicy przymusowi, którzy w okresie wojny pracowali w Stargardzie lub okolicach oraz deportowani w głąb ZSRR w czasie II wojny światowej.
Cezura roku 1945 wyznacza na Pomorzu moment kształtowania nowych społeczności lokalnych. Ruchy migracyjne spowodowane zdarzeniami o charakterze politycznym spowodowały, że powojenni mieszkańcy Stargardu byli społecznością niesłychanie różnorodną.
Czas powojenny, to niesłychanie umowne określenie obejmujące m.in. pierwszych osadników, w tym także osiedlonych w ramach akcji „W”, a także kategorie osób związanych z pełnieniem wybranych funkcji lub wykonywaniem określonych zawodów (np. harcerze, nauczyciele, kolejarze, sportowcy lub działacze sportowi).
Najbardziej spójny jest czas tworzenia stargardzkich struktur „Solidarności”. Okres ten będzie dokumentowany jednak jako ostatni.
Wywiady są jedynie jedną z form pozyskiwania materiałów. Oprócz nich w Archiwum znajdują się wszystkie inne formy niezależnie od postaci, w których je utrwalono (ankiety, wspomnienia publikowane w książkach, Internecie, prasie, kopie materiałów niepublikowanych zgromadzonych w innych zbiorach itp.). Oprócz materiałów wspomnieniowych w Archiwum przechowywane są także materiały uzupełniające (kopie wycinków prasowych, fotografii, dokumentów itp. użyczonych przez rozmówców) oraz karty ankiet zawierające podstawowe dane rozmówców.
Wszystkie osoby, które chciałyby, aby ich wspomnienia stały się częścią Archiwum prosimy o kontakt z Działem Historii i Badań nad Społecznością Lokalną.
W roku 2011 został wydany I Tom serii Archiwum Pamięci Świadków i Świadectw Historii zatytułowany Wspomnienia pisane głodem… Relacje członków Związku Sybiraków w Stargardzie zesłanych w czasie II wojny światowej do ZSRR.
Poniżej przedstawiamy wybrane fragmenty wspomnień wraz z fotografią i biogramem osoby, która w powyższej publikacji przedstawiła swoje relacje.
Kazimierz Gasztold urodzony w 1928 r. w Jeryniewie (powiat wołożyński, województwo nowogródzkie). Ojciec był osadnikiem wojskowym. W lutym 1940 r. rodzina została deportowana do posiołku nr 12 w okolicach Zamzor (rejon niżnieudyński, obwód irkucki). K. Gasztold powrócił w czerwcu 1946 r., zamieszkał w Małkocinie, a potem w Stargardzie.
Relacja Pana Kazimierza Gasztolda
Jadwiga Marcinkiewicz (z domu Wołczecka) urodzona w 1933 r. w Czyżykach (powiat iwacewicki, województwo poleskie). Ojciec był gajowym. Deportowana wraz z rodzicami 10 lutego 1940 r. w okolice Archangielska, do rejonu chołmogorskiego (okolice Wajnowa – posiołek 55, potem Wajnowo). Podczas deportacji matka Pani Jadwigi była w ciąży, na zesłaniu urodziła syna, który wkrótce potem zmarł. Od 1944 r. rodzina przebywała w Kirikowce przy fabryce cukru w obwodzie sumskim (rejon achtyryjski) na Ukrainie. Na Pomorzu Zachodnim od 1946 r.
Relacja Pani Jadwigi Marcinkiewicz
Danuta Nowacka (z domu Ankiewicz) urodzona w 1936 r. w Wielichowie, w województwie poznańskim. Rodzina w okresie poprzedzającym wojnę mieszkała w Pińsku (województwo poleskie). Ojciec pracował w tamtejszym gimnazjum. Aresztowano go w lutym 1940 r., a dwa miesiące później, 13 kwietnia 1940 r. pani Danuta z mamą zostały deportowane. Zesłano je do osady Priwolnoje w rejonie arykbałyskim, w obwodzie akmolskim (kokczetawskim). Do Polski powróciły w czerwcu 1946 r. Ojciec Władysław Ankiewicz, figuruje na „Liście katyńskiej” jako jeniec obozu w Starobielsku.
Stefania Sobocińska (z domu Jaworska) urodziła się w 1913 r. w Polesiu–Grójcu (województwo radomskie). Przed deportacją mieszkała wraz rodzicami, synkiem, mężem i jego rodziną w Święcicy Wielkiej (powiat wołkowyski, województwo białostockie). Mąż w 1939 r. dostał się do niewoli niemieckiej. Przebywał w Stalagu XI A oraz IX C. 10 lutego 1940 r. rodzina została deportowana do specposiołku 24, Małyje Izby (rejon plesiecki, obwód archangielski). Na zesłaniu zmarł jej syn Eliasz oraz szwagierka. Wyjechali stamtąd w lutym 1942 r. Zanim dotarli do Armii Andersa, w Bucharze zmarła teściowa. Ewakuowano ich poprzez Pahlevi, Teheran, Indie do Afryki. W 1945 r. znalazła się w Anglii, następnie w Szkocji. Po odnalezieniu męża przyjechała w 1947 r. do Stargardu, gdzie mieszka do dziś.
